ARİSTOTELES’TE POLİTİKA

Politika, Aristoteles’in Etik kitabının devamı niteliğindedir. Etik kitabında gördüğümüz üzere (Etik üzerine yazmıştım) insanın nihai amacı mutluluğa erişmektir. Yaşamın bizatihi amacı mutluluktur. Bu da doğru bir yaşam ile mümkün olacaktır. Yaşamı doğru kılacak olan da insanın erdem sahibi olmasında yatmaktadır. Erdem kesintisizdir, insan bir kere erdem sahibi olduğunda yaşamı boyunca isabetli adımlar atacak ve ara ara kendini gösterse de bütüncül olarak bakıldığında mutsuz bir hayat yaşama bedbahtlığına düşmeyecektir.

Ancak kişinin tek başına erdem sahibi olması yine de mutluluğu için yetmeyebilir. Çünkü insan doğası gereği yalnız yaşayamaz. Sosyal bir canlı olan insanın medeni bir toplumda yaşaması gerekmektedir. Aristoteles’e göre insan, kent canlısıdır. Hatta onun tabirini kullanacak olursak insan, kentçil bir hayvandır. (Burada İslam’ın da şehri yücelttiğini, bütün peygamberlerin şehirli olduğunu, Hz. Peygamberin Yesrib’i Medine olarak değiştirdiğini hatırlayalım!)

Dağda veya köyde (burada köyden kasıt yerleşim yerinden ziyade, bedevilik gibi haslettir) insanın en temel içgüdüsü hayatta kalmaktır. Dolayısıyla kurulan düzen de tamamen de hayatta kalma çabasına bağlıdır. Ancak bir kentte amaç hayatta kalmak değil, refah dolu bir yaşam sürmektir.

Aristoteles’e göre her birlikte yaşayan topluluğa kent denilemez. Çünkü köyde genelde soydaşlar bir aradadır. Kentte ise aynı soydan olmayan insan topluluğu, daha iyi bir yaşam için bir araya gelmiş ve bir ortaklık kurmuş, birlikte bir belde inşa etmiştir. Aristoteles’e göre bu inşa edilen belde, kenttir; farklı soydan insanların bir araya gelmesiyle de halk oluşmuştur. Yani Aristoteles için her insan topluluğu, halk değildir.

Ancak mutluluk için bu amaçla bir araya gelmiş insan topluluğu da yetmeyecektir. O insan topluluğunun yani halkın iyi yönetilmesi gerekir. Yönetimin tek tek her insanın mutluluğunu düşünmesi, gözetmesi gerekir. Her vatandaşın önü açılmalı, her vatandaşın sorumluluğu yönetimin üzerinde hissedilmelidir.

Aristoteles’in Politika adlı eseri böyle bir yönetimin nasıl olması gerektiğini açıklamaktadır. Etik’te kişinin nasıl olması gerektiğini yazan Aristoteles, Politika’da da kenti ve kentin yönetimini irdeleyerek mutluluk amacına dair boşluk bırakmayacak şekilde bir sistem geliştirmiştir. Ancak bu geliştirdiği sistem, bir sistem geliştirme iddiasıyla kaleme alınmamıştır. Aristoteles’in eseri bir ütopya vadetmez. O erdemli bir yönetimin nasıl olması gerektiğini tartışmıştır.

Her kesimin mutluluğu asıl amaç olduğu için de hiçbir kesim ezilmemeli, ezildiğini hissetmemeli, bir şekilde yönetimden pay almalı, pay aldığını hissetmelidir. Eğer bir toplumda ciddi anlamda herkesten çok üstün şekilde erdemli biri varsa, o tek başına toplumu yönetebilir ama dikkat etmesi gereken husus her kesimin gönlünü alabilmek, zenginlerle fakirlerin arasındaki ilişkiyi doğru tesis edebilmek olmalıdır.